Yeni bir yılın eşiğindeyiz ve herkes iyi olmak ve iyi yaşamak istiyor. Bu yazı size 'iyi olma halinizi' nasıl değerlendireceğiniz konusunda bilimsel bir bakış açısı vermeyi amaçlıyor. 'İyilik hali' kavramı Cambridge sözlüğünde, 'kendini sağlıklı ve mutlu hissetme durumu' olarak açıklanıyor. Bu kavramın içine akıl ve ruh sağlığı, yüksek yaşam doyumu, refah, anlam duygusu ve stresle başa çıkma becerileri giriyor. Bu kavram kısaca 'kendini iyi hissetmek' olarak açıklanabilir. Modern hayatın karmaşası, yüksek talepleri, hızı ve belirsizliği birçok ülkede iyilik halinin düşüşte olduğunu gösteriyor. Yeni Zelanda ve Birleşik Krallık'ın vatandaşlarında iyilik halini geliştirmenin, bir politika olarak belirlemesinden sonra başka ülkeler de onları izlemeye başladı. Bu sebeple, iyilik hali duygusunu bireylerde geliştirmek amacıyla insanları iyilik halinden uzaklaştıran nedenleri ve iyilik haline nasıl yaklaşılabileceğini anlamak gerekir.

İyilik halini oluşturan bileşenler

İyilik halinin bileşenlerini ele alan farklı yaklaşım ve modellere kısaca değinmek konunun bütünlüğü açısından faydalı olacaktır. Diener'in üç ayaklı modeli, kavrama anlaşılması kolay ve oldukça sade bir yaklaşım getirir. Kişinin hayatındaki zihinsel, duygusal ve bağlamsal koşulların değerlendirilmesi öznel iyilik halini belirler. * Çoğunlukla olumlu duygu yaşanması, * Ender olarak olumsuz duygu yaşanması, * Kişisel değerlendirmede yüksek yaşam doyumu öznel iyilik halini yansıtır. Seligman'ın pozitif psikoloji yaklaşımına göre 'iyilik hali', pozitif psikolojinin temel taşını oluşturuyor. Pozitif psikolojinin ilgi alanı olan ödomoni (iyi hayat), hayatta en çok değer verilen ve iyi hayata katkı sağlayan ve doyum sağlayan konulara odaklanır. Martin Seligman göre iyi hayat, kişinin her gün güçlü yönlerini kullandığı için oluşturduğu özgün mutluluk ve sonsuz doyumdur (haz/gratification).

Perma Kuramı

2011 yılında yayınlanan Flourish kitabında Seligman; anlamlı hayatın beş farklı boyutta gerçekleşebileceğini yazmıştır: Bu boyutlar; olumlu duygular, bağlanma, ilişkiler, anlam ve amaç ve başarılar olarak özetleniyor.

Olumlu duygular (Positive emotions): Mutluluk ve neşe dışında, heyecan, tatmin, gurur, hayret gibi çok sayıda duyguyu içine alır. Bu duyguların varlığı uzun hayata ve sağlıklı sosyal ilişkilere temel oluşturur.

Bağlanma (Engagement): Kişinin ilgisini çeken ve onu geliştiren etkinliklere katılımıdır. Akış yüksek beceri gerektiren, sınırları zorlayan, tutku ve mutlak odaklanma gerektiren ve kişiyi bütünüyle içine alan bir etkinlik sırasında yaşanır.

İlişkiler (Relations): Ailevi, romantik veya platonik olarak işi de içine alan, insanlarda olumlu duygulardır. İlişki içinde olmak, 'insanlara değer vermektir'. Hayatta birçok güzel ve unutulmaz yaşantı başka insanların varlığında gerçekleşir

Anlam ve amaç (Meaning): 'Neden' sorusuyla harekete geçer. Anlam meslek veya işle ilgili, ilişkileri konusunda ve hayatın bütün alanlarında 'neden' sorusuna açık ve net bir cevap aramak ve bulmaktır. Bütün zorluklarına rağmen anlam duygusunun peşinden gitmek kişiye yaptığı mücadele için güç verir.

Başarılar (Achievement): Kişinin hayatta ortaya koyduklarını ve üstün olduğu alanları temsil eder. Yapılan mücadele ve harcanan çaba her zaman başarıyla sonuçlanmayabilir. Ancak buna rağmen mücadeleye devam etmek önem taşır. Kazanılan başarı aynı zamanda gurur ve özyeterlilik gibi diğer olumlu duyguları harekete geçirir.

İyilik halinin biyolojik, psikolojik ve sosyal modeli

İyilik halinin bu modeli, bireyin iyi hissetmesi için gerekli olan ögeleri vurgular.

* Sağlıklı çevre (bedensel, sosyal, kültürel ve ekonomik)

* Gelişimsel yetkinlikler (sağlıklı kimlik, duygusal ve davranışsal düzenleme, insanlar arası ilişkiler ve problem çözme becerileri)

* Ait olma duygusu

* Sağlıklı davranışlar (uyku, beslenme, fizik egzersiz, keyif veren ve kişinin yetkin olduğu etkinlikler)

* Sağlıklı başa çıkma mekanizmaları

* Yılmazlık (kişinin kendi iç gücünü keşfetmesi)

* Hastalıkla mücadele (bedensel ve psikolojik hastalıkların erken teşhis ve tedavisi)

Öznel iyilik hali

İyilik hali; temel bileşenler olarak olumlu duyguları, psikolojik ve sosyal kaynakları içine alarak bireyin işlevselliğini sağlayan özelliklere odaklanır. Öznel iyilik hali ise bu özelliklerin nesnel göstergelerine kıyasla, kişisel olarak değerlendirilen öznel algıyla ilgilidir. Örneğin Kahneman, yaşanmakta olan 'güncel duygu durumunun', öznel iyilik hali konusunda en belirleyici unsur olduğunu söylemiştir. Buna karşılık Seligman, kişinin zevk ve haz dolu bir hayat yaşayabileceği ancak sonunda hayatının boş ve anlamsız olduğunu söylemesinin mümkün olduğunu belirtmiştir. Öznel iyilik hali bir bakıma kişinin kendi hayatını, duygusal ve zihinsel (bilişsel) açıdan değerlendirmesidir. Öznel iyilik hali tek bir kavram olarak ele alınsa da zamanın akışı içinde ve geçici olarak birbiriyle örtüşen dört temel basamağı vardır:

* Yaşam koşulları ve olaylar

* Bu olaylara verilen duygusal tepkiler

* Kişinin bunları hatırlama sıklığı

* Kişinin hayatını bir bütün olarak değerlendirmesi

Her basamak, geçici olarak bir öncekinden ve daha sonra da bir sonrakinden etkilenir. Bu nedenle öznel iyilik halini anlamak tek bir basamağı bilmekle değil, bütün diziyi anlamakla mümkün olur. Bu basamaklardan birine bakarak karar vermek yanıltıcıdır. Bu dört basamak ve bunların birbirleri içindeki geçişkenliği, ölçülmesini ve değerlendirilmesini zorlaştırır. Bu durum insanların hayatlarını bir bütün olarak değerlendirirken yaşadıkları zorluğu açıklar. En nihayetinde kişi geriye bakıp yaşam koşullarını, başından geçen olayları ve bunlara verdiği tepkileri bir bütün olarak ele alıp genel bir değerlendirme yapar

Sonuç

Mutluluğu ve iyilik halini yaşamanın kestirme bir yolu ve sihirli bir yolu yok. İçinden geçtiğimiz bu belirsiz süreçte, bir Platin Okuru olmanın sosyo-ekonomik statü ve eğitim düzeyini göz önüne aldığım zaman, son aylarda yaptığım toplantılardaki dileğimi tekrarlayacağım: "Türkiye nüfusunun yüzde doksanından fazlasının, sizin iş ve özel hayatınızda sahip olduğunuz dertlere sahip olmak için can atacağını unutmayın." Sahip olduğunuz imkanların, size değer veren, hayatınızı kolaylaştıran insanların farkına varmanızı ve bu insanlara sıkı sıkı sarılacağınız bir yıl yaşamınızı dilerim.

Kaynak
Yazıda geçen kaynaklara ulaşmak isteyenler, 'Hayatın Hakkını Vermek' kitabında yer alan literatüre ulaşabilirler.