Yapay zeka üzerine çalışmaların yoğunlaştığı ve yatırımların arttığı 2000'li yılların en şaşalı dönemini son iki yıldır yaşıyoruz. 2015'te Elon Musk ve Sam Altman tarafından kurulan ABD'li Open AI firması tarafından geliştirilen ChatGPT, yapay zekanın ulaşılması hayal olarak görülen tüm işlevini ansızın günlük hayatımıza soktu. ChatGPT'nin tüm dünyayı sarsan etkisi beraberinde teknoloji devlerinin yapay zekaya büyük bütçeler ayırmasına ve yeni rakiplerin ortaya çıkmasına yol açtı. Microsoft'un CoPilot'ı, Alphabet'in Gemini'yı, Meta'nın Llama'sı birçok fonksiyonel işlev sunsa da ChatGPT'nin hükümdarlığı sarsılmamıştı bile. Ta ki 20 Ocak 2025 gününe kadar... Çinli Liang Wenfeng tarafından düşük bir bütçe ve sınırlı bilgisayar gücüyle, açık kaynak kodlu bir Büyük Dil Modeli (LLM) ile geliştiren DeepSeek, teknoloji dünyasının son yıllarda eşi benzerini görmediği bir şekilde sahne aldı. Peki, DeepSeek'i kısa sürede büyük bir başarıya ulaştıran hatta ABD'nin yapay zeka alanındaki mutlak olarak görülen hakimiyetini sarsan etkenler nelerdi? Gelin birlikte bakalım...

NEDİR BU DEEPSEEK?

DeepSeek'in yapay zeka dünyasına girişi, 26 Aralık 2024'te piyasa sürdüğü 'DeepSeek V3' adlı model ile gerçekleşti. Çin'de iki yıl önce Liang Wenfeng tarafından kurulan bir start-up şirketi tarafından geliştirilen bu yapay zeka sohbet robotu, ABD'deki birçok muadil modellerle benzer performans gösterdi. Bu modelin 5.58 milyon dolar gibi küçük bir bütçeyle gerçekleştirilmesi dikkat çekti. ABD Başkanı Donald Trump'ın yemin ederek ikinci dönemine başladığı 20 Ocak 2025 günü ise dünya açısından başka bir önem de taşıyordu.

DeepSeek, o gün ironik bir şekilde 'R1' adını verdiği akıl yürütme modelini piyasaya sürerek ve hem teknoloji dünyasını hem de küresel ekonomi dünyasında bir dalgalanma yarattı. Bu model sorulara yaklaşımını ve kendi akıl yürütme tarzını görüntüleyerek, daha fazla veriye gerek kalmadan kendini eğitebiliyor ve duygu yaklaşımlarıyla da dikkat çekiyor. DeepSeek'in R1 modeli, OpenAI'ın benzer özellikteki ileri 'o1' modelinin bilinen özelliklerinden yeni bir şey sunmasa da yapay zeka uzmanları tarafından performans olarak önde görülüyor. ChatGPT için 200 dolara ücret talep edilirken DeepSeek'in R1'inin ücretsiz olması ve açık kaynak kodlu olması kısa sürede onu başarıya ulaştırdı.

ABD'YE MEYDAN OKUYOR

DeepSeek'in kısa sürede büyük bir başarı yaratması, ABD'li teknoloji şirketlerinde şok etkisi yarattı. Nitekim ABD merkezli Nvidia, Microsoft ve Meta gibi yapay zeka ile ilgili şirketlerin hisseleri büyük bir düşüş yaşadı. Ocak ayının son günlerinde ABD'li çip devi Nvidia'nın piyasa değerinde 600 milyar dolarlık kayıp yaşandı. Bu ABD piyasalarında bugüne kadar bir şirketin yaşadığı en büyük düşüş olarak kayıtlara geçti. Öte yandan ABD Başkanı Trump'a danışmanlık yapan teknoloji yatırımcısı Marc Andreessen, X hesabı üzerinden DeepSeek'in ortaya çıkışını 'yapay zekanın Sputnik anı' olarak tanımladı. Sovyetler Birliği'nin 1957 yılında Sputnik-1 uydusunu fırlatması, İkinci Dünya Savaşı'nın ardından başlayan Soğuk Savaş döneminde ABD ile uzay yarışı için bir tetikleyici gelişme olmuştu.

ABD'nin Çin ve Avrupa'nın çip teknolojilerine erişimine getirdiği kısıtlamalar uyguladığı böyle bir dönemde DeepSeek'in yapay zeka rekabetinde yeni bir boyutu açtığını söyleyebiliriz. Henüz ikinci döneminin başlarında böylesine bir gelişmeyle karşı karşıya kalan Donald Trump ise DeepSeek için "Kazanmak için rekabet etmeye odaklanmamız gerektiği konusunda bizim endüstrilerimiz için bir uyandırma çağrısı olmalı" yorumunda bulundu.

GÜVENLİK TARTIŞMALARI VE YASAKLAMALAR

DeepSeek'in açık kaynaklı kod kullanması beraberinde güvenlik tartışmalarını da getirdi. Uygulamanın kişisel verileri nasıl işlediği ve Çin hükümeti ile veri paylaşımına dair belirsizlikler, veri gizliliği ve ulusal güvenlik kaygılarını doğurdu. İlk olarak İtalya, DeepSeek modellerinin kullanımını yasakladı. Ardından Güney Kore, Tayvan, Hollanda Avustralya ve ABD, DeepSeek'in kullanımına ilişkin kısıtlamalar getirdi. DeepSeek'in şeffaflığı ve özgür geliştirme imkanı yazılımcılar tarafında bir avantaj unsuru olarak görülürken açık kaynaklı yapısı, bazı devletler tarafından güvenlik açığı olarak görülüyor. Türkiye ise henüz bir kısıtlama adımına gitmedi.

DEEPSEEK ÜRETİCİLERE NELER ÖĞRETTİ?

ABD'li yapay zeka üreticilerinin büyük yapay zeka modellerinin aksine daha az çiple ve daha düşük maliyetle yüksek performans sunan DeepSeek, çip kısıtlamalarının olduğu bir dönemde bu başarıya ulaşması, yerli malı ürün kullanımıyla global başarı sağlamanın çok büyük zorluklar barındırmadığı gerçeğini sundu. Çinli yapay zeka üreticilerinin ithal çiplerin tedarik noktasında birbirleriyle teknoloji paylaşarak üretim yapması, bu üretimi düşük maliyetle gerçekleştirmesi, Türkiye gibi yapay zeka alanında henüz başlarda olan ülkeler için küresel rekabete dahil olma noktasında önemli bir örnek teşkil etti.

ENERJİ PİYASALARINI DA ETKİLEDİ

Özellikle büyük teknoloji şirketleri ve veri merkezleri, yapay zekanın yoğun enerji tüketimi nedeniyle küresel enerji arzı üzerinde baskı oluşturacağı endişesiyle hareket ediyordu. Büyük yapay zeka modelleri oluşturmak için büyük şehirler kadar enerji tüketen dev veri merkezlerine ihtiyaç duyuluyordu. DeepSeek'in düşük bütçeli yapısı kadar daha düşük enerjiye ihtiyaç duyan yapay zeka modellerini kullandığını duyurmasından sonra enerji alanında da sorgulamalar doğurdu. Gelecekte yüksek yapay zeka modellerinin daha düşük enerjiyle işlem yapabilme kabiliyetine sahip olması aranacak kriterler arasında olması bekleniyor.