Geçmişi Antik Romalılara kadar uzanan, sadece temizlik için değil; zevk ve sefa için de kullanılan hamamlar aynı zamanda Türk kültürü için de çok özel bir yere sahip. Özellikle Osmanlı döneminde tellakları ile sınırları dışında ün salan ve şifa kaynağı olarak kabul gören bu alanlar, kişisel temizliği bir eğlence kültürüne dönüştürmüş mekânlar olarak karşımıza çıkıyor. Gelin hamamı gibi ritüeller günümüzde hâlâ sürdürülse de hamam kültürü, maalesef hak ettiği değeri görmüyor. Geçmişten günümüze miras kalan tarihi hamamlar ise şu sıralar çok farklı amaçlar için kullanılıyor. Bunlardan biri de İstanbul'un Fatih ilçesinde yer alan ve tarihi 1477'lere kadar dayanan Küçük Mustafa Paşa Hamamı...
Geçtiğimiz ocak ayında sanatçı Merve Morkoç'un, 'Evet canlı, hayır değil' başlıklı sergisi Küçük Mustafa Paşa Hamamı'nda ziyaretçilerini ağırlamıştı
İLK YAPILAN TARİHİ ESERLERDEN
Fatih Sultan Mehmed dönemi sadrazamlarından Küçük Mustafa Paşa tarafından yaptırılan eser, Osmanlı döneminde yapılan ilk yapılardan biri olma özelliği taşıyor. Biri erkeklere, diğeri kadınlara hizmet veren çifte hamam olarak tasarlanan ve 2000 metrekarelik bir alan üzerinde yaklaşık bin 265 metrekarelik bir alana oturan yapıda, Türk hamamlarının geleneksel yerleşim düzeni ve mekân çözümlemeleri uygulanmış. Her iki bölümde de soğukluk/soyunmalık/camekan-ılıklık-sıcaklık/halvet bölümleri birbirini izliyor. Kare planlı olan soğukluklar tek bir kubbeyle örtülü ve özellikle erkekler kısmının soğukluğu, mekân etkisi açısından hamamın en çarpıcı bölümünü oluşturuyor.
Küçük Mustafa Paşa Hamamı, 'çok amaçlı etkinlik mekânı' şeklindeki yeni işlevi ile İstanbul'un kültür-sanat hayatına yeni bir alan açarak ziyaretçileri ile buluşuyor
CÜZİ BİR MİKTARA SATIN ALINDI
1920'lerde Vakıflar İdaresi elinden çıkartılarak özel mülkiyete geçiyor. Yapıldığı tarihten 1990'ların ortalarına kadar özgün işlevi ile hamam olarak kullanılmış olan bu eser, daha sonra talep yetersizliğinden kapatılıyor ve o tarihten beri de boş kalıyor. 1996'da iş insanı A. Suha Mermerci tarafından cüzi bir miktara satın alınan yapı, Mermeriş Ticaret tarafından restore edildi, daha fazla harabeye dönüşmesi engelleniyor. Yeniden çok amaçlı etkinlik mekânı olarak kullanıma açılan hamamın, 2009-2011 yılları arasında gerçekleşen projelendirme ve Nisan 2013-Mart 2018 tarihleri arasında yapılan uygulama çalışmaları ise Y. Mimar Pelin Özilkiz Çelik tarafından yürütülmüş.
MALİYET YÜKÜ GEÇİCİ ÇÖZÜM GETİRMİŞ
Mekânı konuşmak için bir araya geldiğimiz ailenin ikinci kuşak ferdi Yunus Mermerci, ilçenin nüfusun yoğun olduğu bir yer olduğuna dikkat çekerek başlıyor söze. Yapının, 1993'e kadar hamam olarak kullanıldığını ve bu zamana kadar işletenlerin hamam olarak işlettiği için yapıdaki aksaklıkların daha geçici çözümlerle aslına uygun olmayarak çözüldüğünü gözlemlemiş Yunus Mermerci. Bunun nedeni olarak da maliyet yükünü gösteriyor.
Kare planlı olan soğukluklar tek bir kubbeyle örtülü ve özellikle erkekler kısmının soğukluğu, mekân etkisi açısından hamamın en çarpıcı bölümünü oluşturuyor
"HAMAMLAR FİZİBİLİTESİNİ KAYBETTİ"
Hamamların artık fizibilitesini kaybettiğini anlatan Mermerci, çok turistik olanları bunun dışında tutuyor. Bu işletmeyi satın alma sürecine değinen Mermerci, şöyle devam ediyor: "Babam Ahmet Süha Mermerci böylesine eski yapılara çok meraklıydı. Dönemin belediye başkanlardan biri buradan bahsetmiş. Babamın, şehirleşme ile ilgili estetik kaygıları çok fazlaydı. Tamamen burayı kurtarmak için harekete geçti ve satın aldı. Restorasyon hemen başlamadı. Restorasyon süreci altı, yedi yıl kadar sürdü."
KORUMAK VE ÇEVREYE KAZANDIRILMAK AMAÇLANIYOR
Amaçlarının mekânı kurtarmak, korumak ve çevreye kazandırmak olduğuna vurgu yapan Mermerci, eseri eski yapısına en yakın hale getirmeyi hedeflediklerini aktarıyor. Hamam olarak işlev vermediklerini ama yerden ısıtma sistemini açığa çıkarmak için özel izinler aldıklarını belirtiyor. "Küçük Mustafa Paşa Hamamı; 4 milyon dolara yakın bir parayla restore edildi" diyen Mermerci, burayı bir etkinlik merkezine çevirmek istediklerinin bilgisini paylaşıyor.
YAŞAYAN BİR MEKÂNA DÖNÜŞTÜRÜLECEK
Daha önce iki tane bienalde mekân olarak kullanılan yapıda, şu ana kadar genellikle ilk sergileri olan genç sanatçılarla çalışılmış. Mermerci, önümüzdeki döneme ilişkin planlarını ise şu şekilde anlatıyor: "Mekânın biraz daha tanıtımını artırıp, arada sanatçılara verip, şirket etkinlikleri için de kullanılmasını istiyoruz. Buradaki masrafların da karşılanması, mekânın kendini döndürmesi gerekiyor. Ayrıca turizm ruhsatı almayı da çok istiyoruz. Küçük bir kafe açarak burayı sürekli yaşayan bir mekâna dönüştürmek istiyoruz."